Teil B Kommentar Achtes Kapitel (§§ 62–78) Beteiligung der Personalvertretung Zweiter Abschnitt (§§ 66–71) Formen und Verfahren § 66 Mitbestimmungsverfahren Erläuterungen III. Gegenstand der Mitbestimmung (Maßnahmebegriff)

1.Begriff der Maßnahme

Eine gesetzliche Definition des Begriffs der Maßnahme enthält das LPVG NRW nicht, lediglich in Abs. 1 Satz 2 findet sich eine Legaldefinition im Zusammenhang mit dem Maßnahmebegriff. Dort ist bestimmt, dass eine Maßnahme im Sinne des Abs. 1 Satz 1 bereits dann vorliegt, wenn durch eine Handlung eine mitbestimmungspflichtige Maßnahme vorweggenommen oder festgelegt wird (näher dazu RdNr. 52).

1

vgl. BVerwG 10.1.83 – 6 P 11.80 – PersV 1983, 507, 1.8.83 – 6 P 8.81 – PersV 1985, 68, 12.8.83 – 6 P 9.81 – PersV 1985, 248, 12.10.89 – 6 P 9.88 – PersR 1990, 45 = PersV 1990, 232 = ZfPR 1990, 10 = ZTR 1990, 86, 23.10.92 – 6 PB 15.92 – Buchholz 251.6 § 67a NdsPersVG Nr. 1, 18.12.96 – 6 P 6.94 – BVerwGE 104, 14 = PersR 1997, 210 = PersV 1998, 485 = ZfPR 1997, 81 = ZTR 1997, 573; OVG NRW 8.3.89 – CL 23/87 – PersR 1989, 234 = PersV 1990, 93, 29.7.94 – 1 A 581/91.PVL – ZfPR 1995, 14, 20.1.00 – 1 A 128/98.PVL – PersR 2000, 456 = PersV 2000, 542, 6.2.02 – 1 A 144/00.PVL – PersR 2002, 478

2

BVerwG 28.3.01 – 6 P 4.00 – BVerwGE 114, 103 = PersR 2001, 343 = PersV 2001, 552 = ZfPR 2001, 197 = ZTR 2001, 376, 14.10.02 – 6 P 7.01 – PersR 2003, 113 = PersV 2003, 186 = ZfPR 2003, 37 = ZTR 2003, 362, 29.1.03 – 6 P 15.01 – PersR 2003, 156 = ZTR 2003, 201, 8.7.03 – 6 P 5.03 – PersR 2003, 409 = PersV 2004, 58 = ZTR 2003, 524, 20.11.08 – 6 P 17.07 – PersR 2009, 73 = PersV 2009, 221 = ZfPR 2009, 34 = ZTR 2009, 100, 9.9.10 – 6 PB 12.10 – PersR 2010, 459 = ZTR 2010, 674, 5.11.10 – 6 P 18.09 – PersR 2011, 38 = ZTR 2011, 186, 5.10.11 – 6 P 19.10 – PersR 2012, 34 = PersV 2012, 138 = ZfPR 2012, 70 = ZTR 2012, 56, 19.9.12 – 6 P 3.11 – PersR 2013, 34 = PersV 2013, 148 = ZfPR 2013, 98, 31.1.17 – 5 P 10.15 – BVerwGE 157, 266 = PersR 2017, Nr. 10, 56 = PersV 2017, 295 = ZfPR online 2017, Nr. 5, 2 = ZTR 2017, 380; OVG NRW 26.11.03 – 1 A 1094/01.PVL – PersR 2004, 356 = PersV 2004, 466

3

BVerwG 14.12.21 – 5 PB 1.21 – juris

4

BVerwG 26.7.21 – 5 PB 11.20 – PersV 2022, 29 = ZfPR online 2021, Nr. 10, 2

5

BVerwG 16.9.20 – 5 PB 22.19 – PersV 2021, 29

6

BVerwG 8.6.23 – 5 P 3.22 – ZTR 2023, 704

7

BVerwG 1.8.83 – 6 P 8.81 – PersV 1985, 68, 12.8.83 – 6 P 9.81 – PersV 1985, 248, 6.12.94 – 6 P 6.94 – BVerwGE 104, 14 = PersR 1997, 210 = PersV 1998, 485 = ZfPR 1997, 81 = ZTR 1997, 573, 17.5.17 – 5 P 2.16 – PersV 2017, 374 = ZfPR 2017, 98, 6.7.21 – 5 PB 11.20 – PersV 2022, 29 = ZfPR online 2021, Nr. 10, 2; OVG NRW 30.3.09 – 16 A 2327/07.PVL –; Bayerischer VGH 11.7.90 – 17 P 90.01775 – PersV 1993, 459

8

OVG NRW 29.6.12 – 20 A 632/10.PVL – PersR 2013, 373 = PersV 2012, 427 = ZfPR online 2013, Nr. 10, 2, 25.10.22 – 34 A 981/21.PVL – PersR 2023, Nr. 5, 40 = ZfPR online 2023, Nr. 1, 14

9

OVG NRW 30.3.09 – 16 A 2327/07.PVL –

10

BVerwG 6.10.92 – 6 P 22.90 – PersR 1993, 75 = PersV 1993, 446 = ZfPR 1993, 17 = ZTR 1993, 125

11

OVG NRW 30.3.09 – 16 A 2327/07.PVL –

12

VGH Baden-Württemberg 14.4.21 – PB 15 S 3942/20 – PersV 2021, 351 = ZfPR online 2021, Nr. 7–8, 3

13

OVG NRW 25.10.22 – 34 A 981/21.PVL – PersR 2023, Nr. 5, 40 = ZfPR online 2023, Nr. 1, 14

14

OVG Berlin-Brandenburg 7.8.19 – 4 N 31.18 – juris

15

OVG NRW 1.6.23 – 6 A 383/20 – ZfPR online 2023, Nr. 10, 12

16

BVerwG 16.9.94 – 6 P 33.93 – PersR 1995, 20, 16.9.94 – 6 P 32.92 – BVerwGE 96, 355 = PersR 1995, 16 = PersV 1995, 175

17

OVG NRW 25.8.06 – 1 A 5003/04.PVL – Schütz/Maiwald ES/D IV 1 Nr. 170

18

OVG NRW 25.8.06 – 1 A 5003/04.PVL – Schütz/Maiwald ES/D IV 1 Nr. 170

19

zum Ganzen: BVerwG 9.1.08 – 6 PB 15.07 – PersR 2008, 216 = PersV 2008, 191 = ZTR 2008, 229

20

OVG NRW 2.4.08 – 1 A 3615/06.PVL – juris und – 1 A 278/06.PVL – juris, 30.11.16 – 20 A 1297/16.PVL – ZfPR online 2017, Nr. 3, 12 = ZTR 2017, 189

21

BVerwG 26.1.68 – VII P 10.66 – BVerwGE 29, 74 = PersV 1968, 116

22

BVerwG 31.1.17 – 5 P 10.15 – BVerwGE 157, 266 = PersR 2017, Nr. 10, 56 = PersV 2017, 295 = ZfPR online 2017, Nr. 5, 2 = ZTR 2017, 380, 17.5.17 – 5 P 2.16 – PersV 2017, 374 = ZfPR 2017, 98, 19.2.19 – 5 P 7.17 – BVerwGE 164, 363 = PersV 2019, 281, 17.12.19 – 5 PB 3.19 – juris, 6.7.21 – 5 PB 11.20 – PersV 2022, 29 = ZfPR online 2021, Nr. 10, 2, 24.2.22 – 5 A 7.20 – PersV 2022, 382 = ZfPR online 2022, Nr. 7-8, 2; OVG NRW 3.2.00 – 1 A 4968/98.PVL – PersR 2000, 519 = PersV 2000, 547; OVG Niedersachsen 3.8.17 – 17 LP 4/16 – PersR 2017, Nr. 12, 45 = PersV 2018, 69 = ZfPR 2018, 2

23

BVerwG 22.9.67 – VII P 14.66 – BVerwGE 27, 367 = PersV 1968, 113, 11.2.81 – 6 P 44.79 – BVerwGE 61, 325 = PersV 1981, 320

24

BVerwG 2.9.09 – 6 PB 22.09 – PersR 2009, 458 = PersV 2009, 474 = ZfPR 2010, 5 = ZfPR online 2009, Nr. 11, 4 = ZTR 2009, 602, 24.2.22 – 5 A 7.20 – PersV 2022, 382 = ZfPR online 2022, Nr. 7-8, 2, 11.10.24 – 5 PA 1.23 – BVerwGE 183, 259 = PersV 2025, 308 = ZfPR online 2025, Nr. 5, 2

25

BVerwG 12.7.84 – 6 P 14.83 – Buchholz 238.3A § 75 BPersVG Nr. 29 = ZBR 1985, 28; OVG NRW 29.7.94 – 1 A 581/91.PVL – ZfPR 1995, 14, 12.6.97 – 1 A 4592/94.PVL –, 20.1.00 – 1 A 128/98.PVL – PersR 2000, 456 = PersV 2000, 542, 3.2.00 – 1 A 4968/98.PVL – PersR 2000, 519 = PersV 2000, 547

26

BVerwG 30.11.82 – 6 P 10.80 – PersV 1983, 411, 10.1.83 – 6 P 11.80 – PersV 1983, 507; OVG NRW 3.7.86 – CL 23/85 – RiA 1987, 71 = ZBR 1987, 58, 5.4.01 – 1 A 3033/99.PVL – PersR 2001, 572 = PersV 2001, 230, 30.1.03 – 1 A 5763/00.PVL – PersR 2003, 414 = PersV 2004, 179 = ZTR 2003, 530, 1.9.15 – 20 A 2311/13.PVB – PersV 2016, 99 = ZTR 2016, 117

27

BVerwG 10.6.88 – 2 B 84.88 – PersR 1988, 326, 25.1.01 – 2 C 43.99 – DÖD 2001, 225 = RiA 2002, 235 = ZBR 2002, 48; OVG NRW 22.1.15 – 6 B 1022/14 – NVwZ-RR 2015, 353 [LS], 11.1.21 – 6 B 1515/20 – ZfPR online 2021, Nr. 4, 13

28

OVG Bremen 30.1.25 – 2 B 326/24 – ZfPR online 2025, Nr. 7–8, 32 LS

29

BVerwG 7.5.81 – 6 P 35.79 – Buchholz 238.38 § 60 RPPersVG Nr. 1, 16.6.89 – 6 P 10.86 – BVerwGE 82, 131 = PersR 1989, 296 = PersV 1989, 486 = ZTR 1989, 366, 10.3.92 – 6 P 13.91 – PersR 1992, 247 = PersV 1992, 389 = ZfPR 1992, 107 = ZTR 1992, 392, 18.12.96 – 6 P 6.94 – BVerwGE 104, 14 = PersR 1997, 210 = PersV 1998, 485 = ZfPR 1997, 81 = ZTR 1997, 573, 19.9.12 – 6 P 3.11 – PersR 2013, 34 = PersV 2013, 148 = ZfPR 2013, 98; OVG NRW 2.10.98 – 1 A 3762/96.PVL –, 26.11.03 – 1 A 1094/01.PVL – PersR 2004, 356 = PersV 2004, 466, 25.8.04 – 1 A 1758/02.PVL – PersR 2005, 158 = PersV 2005, 146, 6.7.21 – 5 PB 11.20 – PersV 2022, 29 = ZfPR online 2021, Nr. 10, 2

30

BVerwG 22.2.91 – 6 PB 8.90 – PersR 1991, 409 LS, 10.3.92 – 6 P 13.91 – PersR 1992, 247 = PersV 1992, 389 = ZfPR 1993, 7 = ZTR 1992, 392, 19.9.12 – 6 P 3.11 – PersR 2013, 34 = PersV 2013, 148 = ZfPR 2013, 98; ebenso für eine direktionsübergreifende Einsatzanordnung eines Polizeipräsidenten OVG Berlin-Brandenburg 3.9.15 – 60 PV 8.14 – juris

31

OVG Niedersachsen 6.12.23 – 18 LP 2/22 – ZfPR online 2024, Nr. 6, 2

32

BVerwG 30.3.09 – 6 PB 29.08 – PersR 2009, 332 = ZTR 2009, 339, 19.9.12 – 6 P 3.11 – PersR 2013, 34 = PersV 2013, 148 = ZfPR 2013, 98

33

BVerwG 17.2.10 – 6 PB 43.09 – PersR 2010, 208

34

BVerwG 13.2.76 – VII P 4.75 – BVerwGE 50, 186 = PersV 1977, 183, 27.7.1979 – 6 P 92.78 – PersV 1981, 168, 23.1.86 – 6 P 8.83 – PersV 1986, 323, 25.8.88 – 6 P 36.85 – PersR 1988, 298 = PersV 1989, 271 = ZfPR 1989, 37 = ZTR 1989, 39, 27.11.91 – 6 P 7.90 – PersR 1992, 147 = PersV 1992, 385 = ZfPR 1992, 100, 19.5.1992 – 6 P 5.90 – PersR 1992, 361 = PersV 1992, 444; OVG NRW 6.2.02 – 1 A 144/00.PVL – PersR 2002, 478

35

näher dazu BVerwG 26.5.15 – 5 P 9.14 – PersR 2015, 50 = PersV 2015, 424 = ZTR 2015, 472; vgl. auch § 72 RdNr. 69

36

OVG Berlin-Brandenburg 23.6.16 – 60 PV 2.16 – PersR 2017, Nr. 1, 41 = PersV 2016, 433 = ZfPR online 2016, Nr. 11, 2

37

BVerwG 2.9.09 – 6 PB 22.09 – PersR 2009, 458 = PersV 2009, 474 = ZfPR 2010, 5 = ZTR 2009, 602

38

BVerwG 19.9.12 – 6 P 3.11 – Buchholz 250 § 86 BPersVG Nr. 8 = NVwZ-RR 2013, 50 = PersR 2013, 34 = PersV 2013, 148 = ZfPR 2013, 98; kritisch gegenüber dieser Entscheidung Hebeler ZfPR 2013, 101

39

BVerwG 25.8.88 – 6 P 36.85 – Buchholz 251.5 § 64 HePersVG Nr. 6 = PersR 1988, 298 = PersV 1989, 271 = RiA 1989, 102 = ZBR 1989, 81 = ZfPR 1989, 37 = ZTR 1989, 39, 1.2.89 – 6 P 2.86 – Buchholz 251.5 § 64 HePersVG Nr. 7 = PersR 1989, 198 = PersV 1989, 354 = RiA 1989, 240 = ZfPR 1989, 105 = ZTR 1989, 323

40

so aber VGH Bad.-Württ. 18.12.01 – PL 15 S 612/01 –

41

OVG NRW 13.5.91 – CL 85/88 –, 13.11.98 – 1 A 2740/97.PVL –, 11.12.98 – 1 A 4576/97.PVL –, bestätigt durch BVerwG 23.8.00 – 6 P 5.99 – PersR 2001, 23

42

OVG NRW 2.10.98 – 1 A 3762/96.PVL –

43

näher dazu BVerwG 5.10.11 – 6 P 19.10 – Buchholz 251.95 § 51 MBGSH Nr. 8 = PersR 2012, 34 = PersV 2012, 138 = ZfPR 2012, 70 = ZTR 2012, 56; 16.9.20 – 5 PB 22.19 – juris; OVG BB 21.9.17 – 61 PV 6.16 – PersR 2018, Nr. 10, 42 = PersV 2018, 144; vgl. auch § 72 RdNr. 1135

44

OVG BB 21.2.13 – 60 PV 16.12 – PersV 2014, 23

45

VGH Baden-Württemberg 14.11.18 – PL 15 S 2219/18 – PersV 2019, 336 = ZfPR online 2019, Nr. 3, 2

46

BVerwG 15.10.18 – 5 P 9.17 – BVerwGE 163, 246 = PersR 2019, Nr. 10, 46 = PersV 2019, 151 = ZTR 2019, 237

47

vgl. Lorenzen u. a. § 70 RdNr. 17

48

BVerwG 16.6.11 – 6 PB 3.11 – ZfPR online 2011, Nr. 8, 2, 17.5.17 – 5 P 2.16 – PersV 2017, 374 = ZfPR 2017, 98; OVG NRW 25.10.22 – 34 A 981/21.PVL – PersR 2023, Nr. 5, 40 = ZfPR online 2023, Nr. 1, 14

49

OVG NRW 20.3.97 – 1 A 3775/94.PVL – PersR 1997, 253 = PersV 1998, 561, 12.6.97 – 1 A 4592/94.PVL –, 20.1.00 – 1 A 128/98.PVL – PersR 2000, 456 = PersV 2000, 542, 2.4.08 – 1 A 3615/06.PVL – und – 1 A 278/06.PVL –

50

BVerwG 2.3.93 – 6 P 34.91 – PersR 1993, 266 = PersV 1994, 231 = ZfPR 1993, 147 = ZTR 1993, 388; OVG NRW 20.3.97 – 1 A 3775/94.PVL – PersR 1997, 253 = PersV 1998, 561, 20.1.00 – 1 A 128/98.PVL – PersR 2000, 456 = PersV 2000, 542

51

BVerwG 15.11.95 – 6 P 2.94 – PersR 1996, 278 = PersV 1996, 453 = ZfPR 1996, 83; OVG NRW 12.6.97 – 1 A 4592/94.PVL –

52

BVerwG 15.11.95 – 6 P 2.94 – PersR 1996, 278 = PersV 1996, 453 = ZfPR 1996, 83

53

OVG NRW 20.1.00 – 1 A 207/98.PVL – PersR 2000, 461 = ZTR 2000, 522

54

OVG NRW 2.4.08 – 1 A 3615/06.PVL –

55

BVerwG 29.8.01 – 6 P 10.00 – PersR 2001, 521 = PersV 2002, 232 = ZfPR 2001, 293 = ZTR 2001, 574

56

BVerwG 9.9.10 – 6 PB 12.10 – PersR 2010, 459 = ZTR 2010, 674

57

OVG NRW 23.2.10 – 16 A 2423/08.PVL – PersR 2010, 358 = PersV 2010, 389 = ZfPR 2011, 37

58

VGH Baden-Württemberg 4.3.16 – PL 15 S 408/15 – ZfPR online 2016, Nr. 7–8, 11 = ZTR 2016, 480

59

OVG NRW 20.11.97 – 1 A 2732/95.PVL – PersR 1998, 383, 3.2.00 – 1 A 5029/98.PVL – PersR 2001, 25 = PersV 2000, 549

60

OVG NRW 2.4.08 – 1 A 278/06.PVL –

61

näher dazu BVerwG 8.11.11 – 6 P 23.10 – BVerwGE 141, 134 = PersR 2012, 36 = PersV 2012, 142 = ZfPR 2012, 35 = ZTR 2012, 123

62

BVerwG 20.3.17 – 5 PB 1.16 – PersV 2017, 381

63

OVG Niedersachsen 6.12.23 – 18 LP 2/22 – ZfPR online 2024, Nr. 6, 2